De zwangerschap; de draagtijd voor het ontstaan van nieuw leven, van ons nageslacht. De zwangerschap is een tijd die gepaard gaat met veel emotie. Bij het eerste besef van een zwangerschap is er een gevoel van vreugde, verdriet, ongeloof, of verwarring. Het kan gepland zijn, ongepland, gewild, of ongewild. Hoe dan ook liggen er keuzes in het vooruitzicht. Deze keuzes kunnen van grote invloed zijn op het (ongeboren) kind, maar ook op de ouder(s). Al deze keuzes kunnen best overweldigend zijn…
In dit verhaal gaan we er van uit dat de zwangerschap gewild is, en voortgezet wordt. En dan? Er komt een tijd aan van onderzoeken, controles, screening, etc. Wanneer moet ik de eerste echo doen? Moet ik eigenlijk een echo doen? Is dat schadelijk? Kan ik ook kiezen voor een ander pad dan het puur medische?
Dan komt ook nog de spanning voor de bevalling naar boven. Hoe wil je eigenlijk gaan bevallen? In het ziekenhuis? Thuis? In bad? Op de baarkruk? En pijnstilling? Heb je daar ook al over nagedacht? Kan ik wel bevallen? Ik ben eigenlijk bang…
Zoals gezegd… een hoop keuzes, welke is de juiste? En wie zijn er allemaal om jou te helpen begeleiding in deze tijd?
Jou zorg, jou keuze
Er is niet één juiste keuze als het gaat om zwangerschapszorg, maar ook in andere reguliere zorg. Het is vooral belangrijk dat de keuze die jij maakt, past bij jou gevoel. Het is belangrijk dat je het gevoel krijgt dat jij in controle bent van deze keuzes, en dat je deze met voldoende en juiste informatie hebt kunnen maken.
Wordt dit een zweverig verhaal over de meest natuurlijke, zonder medicamenteuze ingrepen, bevalling? Nee. Wordt dit een verhaal over dat een zwangerschap en een bevalling het veiligste, dus het beste, is in een ziekenhuis? Nee. We willlen benadrukken dat er meerdere wegen naar Rome zijn. En dat het niet altijd alleen gaat om de bestemming ( een levende moeder en kind), maar dat het pad daarheen ook een zeer belangrijke stempel drukt op het toekomstige welzijn van moeder en kind en niet te vergeten op de partner.
Als je zwanger bent, ben je niet ziek
De zwangerschap en de bevallig zijn steeds meer een medische aangelegenheid geworden. Maar het is toch een natuurlijk proces? Waarom zou daar medische hulp aan te pas moeten komen? Hier is een nuance nodig. Het is echt veiliger om hulp van een professional in te schakelen als je zwanger bent. Een professional heeft tijdens de zwangerschap een poortwachtersfunctie, het herkennen van complicaties en daar tijdig actie op ondernemen om verdere complicaties te voorkomen. Denk aan een groeiachterstand bij het kindje, of dat je zelf een onderliggende aandoening hebt gedurende de zwangerschap (zoals hoge bloeddruk of diabetes). Zeker tijdens de bevalling is het belangrijk dat er professionele begeleiding aanwezig is. Om het natuurlijke proces te bewaken en in te grijpen in geval van complicaties. Ook zorgt het in acht houden van een goede nazorg en hygiëne voor een sterke verlaging van de perinatale en maternale sterfte (voorkomen van kraamvrouwenkoorts, tijdig herkennen van problematiek).
Het is van belang dat er een fijne balans gezocht wordt tussen het medicaliseren van de zwangerschap en de bevalling en het bewaken van het natuurlijke proces. Deze gouden combinatie van adequate begeleiding en vrijheid van zorgkeuze bieden enorme voordelen in en rondom de geboortezorg.
Eerstelijns- en tweedelijnszorg
Het verschil tussen eerstelijns- en tweedelijnszorg is op welke plek, en met welke (zorg)professional, de zorg draagt voor je zwangerschap en bevalling. Eerstelijnszorg heeft in dit voorbeeld betrekking op zelfstandige verloskundigen die (vaak) autonoom hun praktijk voeren. Zij bieden laagdrempelige begeleiding, met veel 1-op-1 tijd.
Onder tweedelijnszorg verstaan we zorg in het ziekenhuis of medische klinieken. In de geboortezorg zijn hierin klinisch verloskundigen actief, gynaecologen, verpleegkundigen, kinderartsen, etc. Zij bieden specialistische zorg voor gecompliceerde zwangerschappen en bevallingen. Er zijn meer medische controles nodig en specialistische zorg.
Wereldwijd heeft er een verschuiving plaatsgevonden van de eerstelijnszorg naar de tweedelijnszorg. Op Curaçao start zelfs 70% van de zwangeren in de tweedelijn, te vergelijking in Nederland ligt dit percentage rond de 10% (Bron: perined.nl). De zorg wordt meer medisch, er is minder oog voor het natuurlijke proces, wat leidt tot een ondercapaciteit in ziekenhuizen en andere zorginstellingen, met als gevolg dat er weinig tijd overblijft voor persoonlijke begeleiding, er is daardoor minder oog voor het mentale en sociale aspect van de zwangerschap en bevalling.
Een belangrijk verschil in uitkomsten van een bevalling in de eerste- of tweedelijnszorg, zijn de ingrepen en/of complicaties. Doorgaans wordt er in het ziekenhuis sneller ingegrepen dan in bijvoorbeeld een thuissituatie. De neiging om in te grijpen gebeurt bij zowel verloskundigen als artsen. Maar ook vanuit zwangere en partner wordt ervan uitgegaan dat er eerder actie wordt ondernmomen in plaats van een afwachtend beleid. Het is een bijkomstigheid die gepaard gaat met de sfeer en instelling van de omgeving. Thuis is er rust en kalmte, in het ziekenhuis is er noodzaak en het zo veel mogelijk vermijden van risico’s. Maar ‘iets doen’ is niet altijd beter dan ‘niets doen’. Met ‘iets doen’ verhoogd de kans op meer complicaties.
Soms zijn interventies nodig, maar er zijn ook genoeg praktische overwegingen om ze niet aan te gaan. Bij een CTG (hartfilm van het kindje) of infuus is er bijvoorbeeld beperkte bewegingsvrijheid. Als er pijnstilling wordt gegeven is het ook vaker nodig dat er weeënopwekkers nodig zijn, dit verhoogd de kans weer op een episiotomie (‘inknippen’) en kunstverlossing (zoals een vacuumextractie of een keizersnede). Überhaupt de stress of het gevoel van ongemak in een medische omgeving kan dit laatstgenoemde risico verhogen, terwijl dit eigenlijk niet noodzakelijk had moeten zijn. Een bevalling komt op gang door een juiste balans van hormonen, onder andere oxytocine speelt hier een belangrijke rol in. Dit hormoon zorgt voor de samentrekkingen van de baarmoeder. Gedurende de bevalling neemt de hoeveelheid oxytocine gestaag toe waardoor de weeën toenemen. Ontspanning tijdens de bevalling zorgt voor een toename van endorfinen, dit zijn stofjes die pijnstillend werken. Door stress, spanning of een onveilig gevoel maakt je lichaam adrenaline en cortisol aan, deze hormonen remmen de aanmaak van oxytocine en endorfinen waardoor de weeën zullen afnemen, de bevalling stagneert maar ook zorgen voor meer pijn door het tekort aan endorfinen. Een gevoel van veiligheid en rust is daarom essentieel voor tijdens de bevalling.
Het is goed om toegang te hebben tot medische zorg wanneer dat nodig is, maar het is belangrijk om de grens tussen het ‘natuurlijke/normale’ proces en het medische te bewaken.
"Ontspanning tijdens de bevalling zorgt voor een toename van endorfinen"
Een verloskundige (in de eerste lijn) word opgeleid in de fysiologie en ziet de zwangerschap en bevalling als een normaal en natuurlijk proces, terwijl artsen worden opgeleid in de pathologie (ziekteleer), en daardoor sneller het natuurlijke proces te vergeten en geneigd zijn om de zwangerschap te zien als een ziekte of risico. Maar in de meeste gevallen is een zwangerschap geen ziekte.
Hoe bevalt een dier?
Wat voor plek zoekt een dier op als het moet bevallen? Ze zijn verborgen op een donkere en rustige plek. Een dier zoekt een rustige, beschutte en veilige plek op om te bevallen. Hoe meer rust, hoe beter het proces gaat. Vergeet niet: mensen zijn ook dieren.
En de keizersnede?
Een keizersnede is de meest toegepaste chirurgische interventie wereldwijd. In 1990 was het percentage kinderen dat ter wereld kwam door middel van een keizersnede 7% [1]. Tegenwoordig ligt dat getal op ruim 21%. In Latijns-Amerika en het Caribisch gebied ligt dit getal zelfs zwaar boven het gemiddelde: 42,8% [1]. Inzicht in de cijfers op Curaçao hebben we helaas niet gekregen. Hoe komt het dat het percentage keizersnedes zo hoog is? En brengt zo’n hoog percentage van keizersnedes ook risico’s met zich mee?
Keizersnedes zijn cruciaal om levens te redden in situaties waarin vaginale bevallingen risico's met zich meebrengen. Het is dus van belang dat in alle zorgstelsels deze vorm zwangerschaps-/geboortezorg toegankelijk is.
In situaties zoals een langdurige of belemmerde bevalling, maternale indicatie, foetale nood of omdat de baby in een abnormale positie ligt (zoals bij een dwarsligging of stuitligging waarbij de voeten voor de uitgang liggen) kan het het risico waard zijn om een keizersnede te laten uitvoeren. Dit is een serieuze ingreep, het is een grote open-buik operatie. Complicaties die het met zich mee kan brengen zijn onder andere: kans op hevige bloedingen, infecties, trage hersteltijd na de bevalling, vertraging bij het tot stand brengen van borstvoeding en huid-op-huidcontact, en een verhoogde kans op complicaties bij toekomstige zwangerschappen.
"Keizersnedes zijn cruciaal om levens te redden"
Een geplande keizersnede is doorgaans alleen geïndiceerd in gevallen zoals een placenta die voor de uitgang van de baarmoeder ligt (placenta praevia), in het geval van een afwijkende ligging van het kind, op basis van een obstetrische voorgeschiedenis. Er zijn nog enkele zeldzame indicaties, maar het is niet aan te raden een keizersnede in te plannen zonder gegronde medische indicatie. Zijn al die keizersnedes (ruim 21% wereldwijd) dan echt uitgevoerd om prangende medische redenen zoals hierboven genoemd?
Wat drijft de keuze voor een keizersnede?
Wat doorgaans de grootste factor is bij de keuze voor een vaginale bevalling of keizersnede, is angst. Deze angst om te bevallen, en daarbij de voorkeur geven aan een geplande keizersnede, is onderzocht in een populatieonderzoek van Størksen et al [2]. Zij hebben gevonden dat de bevalling niet alleen aanzienlijke fysieke, maar ook emotionele gevolgen heeft. Deze overgang naar het moederschap is een belangrijke periode in het leven van jonge moeder. Wat betreft angst, ondervinden 6 tot 10 % van alle zwangere vrouwen zware angst voor de bevalling. Angst en/of stress is niet bevordelijk voor de zwangerschap en/of de bevalling. Stress (door o.a. angst) kan de kans op een premature baby (geboren vóór 37 weken zwangerschap) of een laag geboortegewicht vergroten en kan ook zorgen voor een complexe en lange bevalling.
Over het algemeen hebben ook verbeterde chirurgische en anesthesietechnieken, welke het risico op postoperatieve complicaties verlagen, bijgedragen aan een toename in het aantal wereldwijde keizersnedes. Verder spelen demografische en voedingsfactoren ook een rol, evenals de perceptie van zorgverleners en patiënten van de veiligheid van de procedure, en veranderingen in gezondheidssystemen.
Zijn er risico’s aan een vaginale bevalling?
Ook die zijn er, zeker na een zware vaginale bevalling zien we op de lange termijn complicaties zoals incontinentie en verzwakking van de bekkenbodem. In de praktijk zien we dat vrouwen na hun 40ste, of tijdens de overgang, deze klachten krijgen. Op de korte termijn zijn de risico’s van een vaginale bevalling aanzienlijk lager dan bij een keizersnede.
Is het lichaam van een vrouw steeds minder geschikt om te baren?
Evolutionair gezien zijn wij als mens minder geschikt om te baren vergeleken met veel andere diersoorten. Dit komt voornamelijk doordat wij als mens rechtop zijn gaan lopen en slimmer zijn geworden. Hierdoor hebben kinderen een groter hoofd gekregen en passen minder makkelijk door het baringskanaal. Maar dit is niet nieuw. Deze stap in evolutie heeft miljoenen jaren geleden plaatsgevonden. Door goede en zuivere verloskundige begeleiding zijn vrouwen heel goed in staat om natuurlijk te bevallen zonder noodzaak van een medische interventie.
"Evolutionair gezien zijn wij als mens minder geschikt om te baren vergeleken met veel andere diersoorten"
Vaak bevallen vrouwen op hun rug, dus horizontaal. Dit is echter geen natuurlijke houding om te bevallen, en richt zich vooral op zorgverleners die dan beter toegang en zicht hebben om in te grijpen. Dit is ooit bedacht door Lodewijk de 14e, die graag goed mee wou kijken bij de bevalling van zijn vrouwen.
Verticaal bevallen
Een natuurlijke bevalhouding bij mensen is verticaal. Het bekken is een dynamisch geheel, dit betekend dat er beweging in zit (dit word heel mooi uitgelegd in de podcast " het dynamische bekken met Rebekka en Marijn" van verloskees). Het aannemen van verschillende houdingen vergroot of verkleind het bekken. In een verticale houding heeft het bekken meer ruimte om zich aan te passen aan de geboorte. Dit kan zijn op de hurken, op een baarkruk, in een bevalbad, op handen en knieën, om een paar voorbeelden te noemen.
Bij het gebruik van een bevalbad is aangetoond dat vrouwen significant minder kans hadden op pijnstilling tijdens de bevalling, uitscheuren van het perineum, en meer kans hadden op een spontane geboorte [3]–[6].
Er zijn genoeg studies die aantonen dat verticaal bevallen in het algemeen bevordelijk kan werken op de duur van de persfase van de bevalling. Hoewel de verkorting van deze duur wat varieert tussen onderzoeken, is een cruciale uitkomst die is samengevat een meta-analyse van Berta et al, dat vooral de keuze van een, door de bevallende vrouw, comfortabele geboortepositie deze positieve uitkomsten stuurt [7]. Het is dan ook van groot belang dat vrouwen aangemoedigd worden om deze keuze zelf (met hun partner) te maken.
Dit aspect, keuzevrijheid, speelt sowieso een enorme rol in de geboortezorg. Iedereen moet vrij zijn om te kiezen welke zorg het beste bij hun past tijdens de zwangerschap en bevalling, en het is daarom ook cruciaal dat er keuzevrijheid is, en dat de zorg toegankelijk is.
De vitale rol van de verloskundige
Verloskundigen hebben een speciaal, en complex, beroep en geven vitale begeleiding op zowel fysiek als psychologisch vlak. Een collaboratieve analyse van de World Health Organization (WHO), United Nations Population Fund (UNPF) en de International Confederation of Midwives (ICM) heeft in 88 landen, die verantwoordelijk zijn voor de overgrote meerderheid van de sterfgevallen en doodgeboorten van moeders en pasgeborenen in de wereld, aangetoond dat een 25% toename (om de vijf jaar tot 2035) van verloskundige zorg 40% van de moeder- en pasgeboren sterfte zou kunnen voorkomen en 26% van de doodgeborenen [8].
Zelfs een bescheiden toename (10% om de vijf jaar) van door verloskundige geleverde interventies zou 23% van de maternale en neonatale sterfte en 14% van de doodgeboorten kunnen voorkomen.
Verloskundige zorg met continuïteit van zorg levert zelfs extra voordelen op. Dit is als er een verloskundige, of een kleine groep verloskundigen, een zogenaamd begeleid continuïteitsmodel toepast (case-load). De verloskundige is hierin de leidende professional vanaf de eerste afspraak vroeg in de zwangerschap tot en met de eerste dagen van het ouderschap. Of vrouwen en baby's het beter doen met dit continuïteitsmodel in vergelijking met andere modellen is uiteengezet in een studie van Sandall et al, met data uit 15 trials (totaal 17.674 participanten) [9]. Hieruit is gebleken dat vrouwen die continue zorg kregen van één (of enkelen) verloskundige(n), minder kans hadden op een ruggenprik, minder episiotomieën (‘inknippen’) en minder instrumentele geboorten. De kansen op een spontane vaginale bevalling waren groter en vrouwen hadden minder kans op vroeggeboorte en een lager risico om hun baby's te verliezen. Uit deze 15 trials zijn er geen nadelige effecten geïdentificeerd in vergelijking met andere zorgmodellen.
Zorgkosten
Los hiervan, is er aangetoond dat een zorgmodel met case-load verloskundigen (continuïteitsmodel) lagere zorgkosten met zich meebrengt vergeleken met een verloskunde of gynaecoloog op medische consult-basis [9]. Ook het aantal keizersnedes wordt sterk verlaagd [10], [11], wat op zichzelf een nog grotere kostenbesparing met zich meebrengt aangezien (electieve) keizersnedes consequent duurder zijn dan vaginale bevallingen [12], [13].
Waarom is dit model zo succesvol?
Een grote succesfactor van continue (case-load) verloskundige zorg is dat vrouwen tijdens de bevalling vaker begeleid worden door verloskundigen die ze al kenden. Dit bekende gezicht tijdens de prenatale, intrapartum en postpartum zorg verhoogde de tevredenheid van vrouwen met een laag risico op medische complicaties [14]. Het is al tijden aangetoond dat verloskundige zorg an sich de tevredenheid van vrouwen verhoogt, zowel in verloskundige teams (± 4 tot 12 verloskundigen) als op basis van caseload [15]–[17]. Factoren die hieraan bijdragen zijn onder andere: zorg op een gunstige locatie, veilige zorg met bekwame professionals, positieve houding en gedrag van het personeel (bijv. respectvol, vriendelijk, empathisch), herinnerd worden tussen bezoeken, actief meebeslissen, voldoende informatie hebben, zorgverleners als behulpzaam ervaren, en een consistente zorgfilosofie.
"Het is belangrijk dat alle vrouwen met zorgverleners kunnen praten en deel kunnen uitmaken van de besluitvorming over hun geboorte, waarbij ze adequate informatie krijgen, inclusief de risico's en voordelen. Emotionele steun is een cruciaal aspect van kwaliteitszorg tijdens zwangerschap en bevalling”
Dr. Ana Pilar Betran, medisch officier bij de WHO en Human Reproduction Programme (HRP).
De blik van de WHO
Andere aanbevelingen van de WHO zijn onnodige keizersneden verminderen, en te focussen op de unieke behoeften van elke vrouw tijdens de zwangerschap en de bevalling. Dit valt binnen de algemene context van hoogwaardige en respectvolle zorg, in plaats van specifieke streefcijfers te halen. Een recent onderzoek heeft in kaart gebracht dat vrouwen helaas vaak disrespectvol worden behandeld gedurende de bevalling, waarbij er zelfs in bepaalde gevallen gesproken wordt over mishandeling [18]. Dit benadrukt dat ook in landen met een hoog inkomen respectvolle geboortezorg gewaarborgd moet worden.
In het geval van een keizersnedebeslissing zou een vereiste bijvoorbeeld kunnen zijn dat er een second opinion komt in settings waar dit mogelijk is. Verder zou een andere incentive zijn om een financiële strategie op te zetten wat de kosten tussen een vaginale bevalling en keizersnede meer in balans brengt. Op deze manier spelen de inkomsten voor arts/instelling niet mee in de keuze voor een keizersnede.
Andere praktische oplossingen binnen het kader van respectvolle en hoogwaardige zorg kunnen educatieve interventies zijn die vrouwen actief betrekken bij het plannen van hun bevalling, zoals workshops ter voorbereiding van de bevalling, ontspanningsprogramma's en waar gewenst psychosociale ondersteuning voor mensen met angst voor pijn of angst.
Op samenwerkingsniveau is het belangrijk dat er een gezond netwerk bestaat van verloskundigen, gynaecologen en andere zorgprofessionals die werkzaam zijn in de geboortezorg. Deze samenwerking moet gecentraliseerd zijn, waarbij de autonomie van de zorgprofessional behouden blijft en er wederzijds respect is tussen de zorgprofessionals en er ruimte is voor laagdrempelig overleg.
Als afsluiting
Terug naar de titel van dit stuk: De zwangerschap en de bevalling, medicaliseren of ‘back to basics’?
Het mag duidelijk zijn dat het niet verstandig is om de geboortezorg compleet te medicaliseren. Er moet steun zijn vanuit de zorg, maar het mag niet zo zijn dat elke zwangere als ‘patiënt’ wordt bestempeld. Natuurlijk is het ook niet aan te raden om volledig terug te gaan naar back to basics, waarbij we in het bos op onze hurken bevallen. Het lijkt ons belangrijk om meer in harmonie te zijn met ons lichaam. Ons lichaam is in staat om wonderen te verrichten, durf het de kans te geven, en durf ernaar te luisteren. Empower jezelf en de vrouwen om je heen. Zorg ervoor dat je je goed geïnformeerd bent en op de hoogte ben van je keuzes. Betrek je partner of naasten hierbij, en bespreek jullie wensen met je zorgprofessional. Jouw lijf, jullie kind, jullie ervaring. Het is heel belangrijk dat we de nodige medische interventies achter de hand te hebben, maar laat dat niet het uitgangspunt zijn.
Referenties
[1] “Caesarean section rates continue to rise, amid growing inequalities in access.” https://www.who.int/news/item/16-06-2021-caesarean-section-rates-continue-to-rise-amid-growing-inequalities-in-access (accessed May 10, 2022).
[2] H. T. Størksen, S. Garthus-Niegel, S. S. Adams, S. Vangen, and M. Eberhard-Gran, “Fear of childbirth and elective caesarean section: A population-based study,” BMC Pregnancy and Childbirth, vol. 15, no. 1, pp. 1–10, Sep. 2015, doi: 10.1186/S12884-015-0655-4/TABLES/3.
[3] V. Geissbuehler, S. Stein, and J. Eberhard, “Waterbirths compared with landbirths: an observational study of nine years,” Journal of perinatal medicine, vol. 32, no. 4, pp. 308–314, 2004, doi: 10.1515/JPM.2004.057.
[4] C. M. Otigbah, M. K. Dhanjal, G. Harmsworth, and T. Chard, “A retrospective comparison of water births and conventional vaginal deliveries,” European journal of obstetrics, gynecology, and reproductive biology, vol. 91, no. 1, pp. 15–20, 2000, doi: 10.1016/S0301-2115(99)00238-9.
[5] J. Henderson, E. E. Burns, A. L. Regalia, G. Casarico, M. G. Boulton, and L. A. Smith, “Labouring women who used a birthing pool in obsteric units in Italy: Prospective observational study,” BMC Pregnancy and Childbirth, vol. 14, no. 1, pp. 1–7, Jan. 2014, doi: 10.1186/1471-2393-14-17/PEER-REVIEW.
[6] A. Thoeni, N. Zech, L. Moroder, and F. Ploner, “Review of 1600 water births. Does water birth increase the risk of neonatal infection?,” The journal of maternal-fetal & neonatal medicine : the official journal of the European Association of Perinatal Medicine, the Federation of Asia and Oceania Perinatal Societies, the International Society of Perinatal Obstetricians, vol. 17, no. 5, pp. 357–361, May 2005, doi: 10.1080/14767050500140388.
[7] M. Berta, H. Lindgren, K. Christensson, S. Mekonnen, and M. Adefris, “Effect of maternal birth positions on duration of second stage of labor: Systematic review and meta-analysis,” BMC Pregnancy and Childbirth, vol. 19, no. 1, pp. 1–8, Dec. 2019, doi: 10.1186/S12884-019-2620-0/FIGURES/5.
[8] A. Nove et al., “Potential impact of midwives in preventing and reducing maternal and neonatal mortality and stillbirths: a Lives Saved Tool modelling study,” The Lancet Global Health, vol. 9, no. 1, pp. e24–e32, Jan. 2021, doi: 10.1016/S2214-109X(20)30397-1.
[9] J. Sandall, H. Soltani, S. Gates, A. Shennan, and D. Devane, “Midwife‐led continuity models versus other models of care for childbearing women,” The Cochrane Database of Systematic Reviews, vol. 2016, no. 4, Apr. 2016, doi: 10.1002/14651858.CD004667.PUB5.
[10] H. L. McLachlan et al., “Effects of continuity of care by a primary midwife (caseload midwifery) on caesarean section rates in women of low obstetric risk: the COSMOS randomised controlled trial,” BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology, vol. 119, no. 12, pp. 1483–1492, Nov. 2012, doi: 10.1111/J.1471-0528.2012.03446.X.
[11] M. A. Faucher, “Midwife-led care and caseload continuity may decrease risk for cesarean birth.,” Journal of midwifery & women’s health, vol. 58, no. 1, pp. 110–1, Jan. 2013, doi: 10.1111/j.1542-2011.2012.00264_1.x.
[12] S. Petrou and K. Khan, “An overview of the health economic implications of elective caesarean section,” Applied Health Economics and Health Policy, vol. 11, no. 6, pp. 561–576, Dec. 2013, doi: 10.1007/S40258-013-0063-8/TABLES/5.
[13] S. Petrou and C. Glazener, “The economic costs of alternative modes of delivery during the first two months postpartum: results from a Scottish observational study,” BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology, vol. 109, no. 2, pp. 214–217, Feb. 2002, doi: 10.1111/j.1471-0528.2002.01032.x.
[14] D. A. Forster et al., “Continuity of care by a primary midwife (caseload midwifery) increases women’s satisfaction with antenatal, intrapartum and postpartum care: Results from the COSMOS randomised controlled trial,” BMC Pregnancy and Childbirth, vol. 16, no. 1, pp. 1–13, Feb. 2016, doi: 10.1186/S12884-016-0798-Y/TABLES/6.
[15] M. A. Biró, U. Waldenström, S. Brown, and J. H. Pannifex, “Satisfaction with team midwifery care for low- and high-risk women: a randomized controlled trial,” Birth (Berkeley, Calif.), vol. 30, no. 1, pp. 1–10, Mar. 2003, doi: 10.1046/J.1523-536X.2003.00211.X.
[16] U. Waldenström, S. Brown, H. McLachlan, D. Forster, and S. Brennecke, “Does team midwife care increase satisfaction with antenatal, intrapartum, and postpartum care? A randomized controlled trial,” Birth (Berkeley, Calif.), vol. 27, no. 3, pp. 156–167, 2000, doi: 10.1046/J.1523-536X.2000.00156.X.
[17] N. Shields, D. Turnbull, M. Reid, A. Holmes, M. McGinley, and L. N. Smith, “Satisfaction with midwife-managed care in different time periods: a randomised controlled trial of 1299 women,” Midwifery, vol. 14, no. 2, pp. 85–93, 1998, doi: 10.1016/S0266-6138(98)90003-1.
[18] M. S. G. van der Pijl et al., “Disrespect and abuse during labour and birth amongst 12,239 women in the Netherlands: a national survey,” Reprod Health, vol. 19, no. 1, p. 160, Dec. 2022, doi: 10.1186/S12978-022-01460-4.
Comments